Esklabo beltzen trafikoa: "Kaiola nabigatzaileak"

Grabatua: Esklaboak

Antzinako Erregimenaren Krisia aztertzen ari gara egun hauetan, Industria Iraultzak eta Frantziako Iraultzak behin-betiko desagertarazi baino lehen, XVIII. mendea. Aurreko klasean Kapitalaren eta Burgesiaren goraldia landu genuen, merkataritza kolonialik gabe ezinezko izango zena. Gaur, merkataritza horren oinarria izan zen merkataritza triangeluarra ikusi dugu, esklabo beltzen trafikoa, hain zuzen ere. Eduardo Galeanok (Ispiluak: Mundu ia ororen historia, Txalaparta, 2013) lagundu digu liburuak aipatzen duen kontzeptutik haratago joaten, esklabo hitzaren atzetik diren bizipenak ikustarazten, zenbaki huts horiek guztiak haragitzen: Koroa jantzi orduko, beltz trafikari bihurtutako Espainiako Felipe V.a; esklaboen lehen matxinada Amerikan; quilombo izeneko babeslekuak; Nanny askeen erregina; edota Rosa Mariaren adinak, sei urte zituela, 1725ean, Afrikatik eraman eta Rio de Janeiron saldu zuten emakumearen zorigaiztoko bizipenak...

Kaiola nabigatzaileak

Askatasuna gehien maite zuen esklabo-trafikariak Voltaire eta Rousseau jarri zien izen bere ontzi onenei.

  Hainbat beltz-tratularik erlijio izenez bataiatu zituzten ontziak: Arimak, Errukia, David Igarlea, Jesus, San Antonio, San Migel, San Tiago, San Felipe, Santa Ana, eta Ama Birjina Sortzez Garbia.

  Beste batzuek maitasun-adierazpenak zituzten grazia, jendeteriari, izadiari eta emakumeei: Itxaropena, Berdintasuna, Adiskidetasuna, Heroia, Ortzadarra, Usoa, Urretxindorra, Kolibria, Irrika, Betty Xarmangarria, Polli Ttikia, Zezilia Maitagarria, Hannah Zentzuduna.

  Ontzirik zintzoenek Menperatzailea eta Jagolea [zaindaria] zuten izen.

  Esku-lan zamatu hauek ez ziren sirena hotsez eta suziriz porturatzen, helduak zirela aldarrika. Ez zen beharrezkoa. Urrutik nabaria zen, kiratsarengatik.

  Sotoetan pilaturik ohi zetorren salgai atsitua. Gau eta egun elkarrekin zeutzan esklaboak, mugitu ezinik, guztiz erantsirik bata besteari tokirik ñimiñoena ez galtzearren gainean pixa, gainean kaka, elkarri kateaturik, lepoan lepoei, eskumuturrak eskumuturrei, orkatilei, eta den-denak burdinazko haga luzeei kateatuta.

  Asko eta asko hil ziren itsas zeharkaldian.

  Goizero, itsasora botatzen zituzten jagoleek zamok.

Galeano, Ispiluak, 190-191. orr.

Urriak 1, Kataluniako Udaberria (Exprai)

Exprai, Gaur8, Gara, 2017-09.16

ANTZARA Jardunaldiak (Mendillorri)

Benito Lertxundi, "Itzaltzuko bardoa"

Garxot komikia, 2003.

   Herriaren oroimena eta kultura kantuaren bidez transmititzea zen bardoaren eginkizuna. Pertsona nabarmena izan ohi zen. Herriz herri istorioak, kondairak eta bertsoak kantatzen zituen, herriaren kulturaren garra bizirik mantenduz. Boterearentzat pertsona arriskutsua izan zitekeen ere, komeni ez zitzaien mezuak helaraz baitzitzakeen.
   Itzaltzun (Nafarroa) XII. mendean bizi den bardoa da Gartxot, istorio eta poemak herriari kantatzen dizkion kontalaria. Orreagako abade berriak ez du gogoko bardoaren jarduna, eta deserriratu eta haren seme Mikelot bahituko du. Ahots ederra du Mikelotek, eta latinez kantatuko duen fraidea bilakatu nahi du abadeak. Mikelotek ihes egitea lortuko du, eta aitarekin herriz herri kantatzen hasiko da, harik eta soldaduek harrapatuko dituzten arte.
 Boterearen aurka pertsonek har dezaketen hiru jarrera islatzen ditu filmak: Ihes egitea, kolaboratzea eta aurre egitea. Konkista eta akulturazio prozesuen aurkako erresistentziaren ikurra dugu Gartxot.

Mizuki, NonNonBa eta Chigusaren galera

Astiberri, 2010

Kontakizun autobiografiko honetan, Shigeru Mizuki bere txikitako urteetan zentratzen da (1930eko hamarkada Sakiminaton Japonia hegoaldeko herri txikian). Nostalgia, samurtasuna eta umorea nahasten ditu, kontakizun itxuraz xume baino sakon batean. Liburuan zehar, pertsonaia baten oihartzun etengabea izango dugu, NonNonBa, Shigeruren etxe ondoan bizi den amona xaharrarena. Berari esker, Japoniako kondairen eta izpirituen berri izango du Shigeru umeak.

Chigusa neskatoa tuberkulosiak jota hiltzean, NonNonBak lagundu ere lagunduko dio Shigeruri bere baitan daraman pisu irakaragarri hori ulertzen.

- Shige: Ah, Nonnonba. No tengo ganas de nada.

- Nonnonba: ¿A qué te notas pesado? Eso es porque el alma de Chigusa está morando en tu corazón.

- Shige: ¿Las almas no se iban a la tierra de los diez billones?

- Nonnonba: En gran parte sí. Pero poco a poco se quedan en el corazón de los seres queridos. Te acabarás acostumbrando a esa sensación. No te preocupes.

- Shige: ¿Ah, sí?

Shige y Chigusa

- Nonnonba: Así como el cuerpo crece con los alimentos, el corazón se desarrolla gracias a las almas que moran en él. En tu vida habrás visto y tocado muchas cosas. Las piedras tienen su propia alma. Y los insectos también. Todas esas almas están morando en ti y gracias a ellas eres lo que eres.

- Shige: ...

- Nonnonba: Pero a veces llegan almas demasiado grandes.

- Shige: Eso es lo que me pasa ahora.

- Nonnonba: En el futuro acogerás a almas aún mayores.

- Shige: ¡¿Aún más?!

- Nonnonba: Pero tu corazón también crecerá lo suficiente para aguantar el peso. Así te irás haciendo adulto.

Auckland Toby Morris, "On a plate"

Auckland Toby Morris ilustratzaileak ederki laburbiltzen du zer den pribilegiatua izatea. Ez ditzagun inoiz ahaztu Paula bezalako gazteek egin behar izaten duten lana eta ahalegina. Ez dezagun ahaztu ze gogorra den laguntzarik gabe aurrera egitea. Egia al da klase gatazkak duela mende bateko kontu hutsak direla?

Suizidioa, eragotz daitekeen errealitate bat

Duela urtebete sortu zen Besarkada elkartea eta, geroztik, taldeak ateak zabalik ditu suizidioaren gaiak ukitzen dituenentzat, baita suizidioaren ondorioz maite duten norbait galdu dutenentzat. Gaur, Berria egunkarian, iritzi artikulua argitaratu dute tabu dugun gaia hau lantzeko. Izan ere, gustuko ez badugu ere, sufrimendua eta oinazea existitzen dira, gizonezko zein emakumezko guztion parte dira, nork bere mina du.

Artikulu egileek dioten bezala, egunean 2.500 pertsona inguruk egiten dute beren buruaz bertze, eta izozmendiaren punta baino ez dute erakusten dute horiek, 60.000 saiaketa baino gehiago daudelako. Ezaguna denez, datu horiek ez dira zabaltzen alarma piztuko luketeelakoan, baina ezinbestekoa da arazoaren zenbaterainokoa agerian uzteko.

Besarkada taldeak argi du suizidioa ez dela konponbidea. Ez dute onartu nahi suizidioa onargarritzat jotzen duen uste indibidual edo kolektiboa; ideia horrek anitz sufritzen ari direnenganako utzikeria eta abandonua estaltzen ahal baititu.

Suizidioa, eragotz daitekeen errealitate bat

Irailaren 10a, suizidioari aurrea hartzeko munduko eguna. Ez dugu data horrek ematen digun aukera galdu nahi, eta agerian utzi nahi dugu beren buruaz bertze egiten duten pertsonek sekulako hutsa uzten dutela, atsekabe eta min handia.

Duela ia urtebete eman genuen Besarkada gure elkartearen sorreraren berri; taldeak ateak zabalik ditu suizidioaren gaiak ukitzen dituenentzat, baita suizidioaren ondorioz maite duten norbait galdu dutenentzat ere. Elkartea elkarri babesa emateko espazio bat da, aurrera egin ahal izateko.

Badakigu mendebaldeko gure gizarteotan ez dugula maite oinazearen berri entzutea; are gutxiago sentitzea; saiatzen gara mina saihesten; eta horren ondorioa da deus erran gabe sufritzen dugula, ezkutuan, bertzeek sumatu gabe, «normaltasun» itxurak eginez. Gure ahultasuna ezkutatzen dugu geure burua babesteko, behin eta berriz erraten digutelako mundu hau indartsuena dela, kexatzen ez direnena, baikorrena; erraten digute on egiten digun horretara hurbildu behar dugula, eta urrundu sufriarazten gaituen horretatik. «Zoriontsu izan behar dugu». Baina sufrimendua eta oinazea existitzen dira. Gizakiaren parte dira. Sufritzea ez da normala ez den zerbait, ez da lotsatzeko modukoa. Sufritzen duena ez da hutsen bat duen pertsona bat; ez da porrot egin duen pertsona bat.

Nork bere mina sentitzen du eta nork bere prozesuak bizi ditu min hori bere bizitzan barneratzeko eta aurrera egiteko. Ez dago eperik, eta presak ez du balio; ez da borondate kontua, baina argi dago nork bere kabuz egin behar duela lan. Lan gogorra da, eta, tarteka, nekagarria benetan. Victor Franklek erraten duen bezala, egia da gure jarrera giltzarri dela. Baina funtsezkoa da, aldi berean, pertsona eta gizarte gisa, bertzeak entzuten ikastea, bertzeak ez epaitzen ikastea, bertzeen prozesuak ulertzea eta errespetatzea, guk ere bertzeek gu entzutea nahi baitugu, guk ere nahi baitugu bertzeek ez epaitzea, ulertzea eta maitatzea.

Zenbaitetan, gure kasuan bezala, atsekabea bat-batean agertzen da, arratsalde bat, telefono dei bat... Dena aldatzen da, bizitza aldatzen da, eraiki duzun guztia hamaika zatitan apurtzen da. Jada ezerk ez du zentzurik. Maite duzun hori galtzeak eragiten duen mina are sakonagoa da suizidioak dituen konnotazioengatik. Goizero, galderak egiten dizkiogu geure buruari eta saiatzen gara aurkitzen ez ditugun erantzun horiek bilatzen; hartzen gaituen erru sentimendua arintzen saiatzen gara, aurrera egin ahal izateko, energia agortua badugu ere, burua eta gorputza leher eginda badauzkagu ere. Gure bizitza «normalizatzeko» saiakerak dira, komunitatean, familian, lagun artean, gure harremanetan. Anitzetan suizidioaren inguruko estigma sumatzen dugu, eta horrek mina areagotu bertzerik ez du egiten. Zenbaitetan ohartu gabe, eta bertze hainbatetan gehiago ohartuta, baina beti ezjakintasunetik eta gaiari heltzeko beldurretik, sentitzen dugu guraso, lagun, bikotekide gisa epaitzen gaituztela; sentitzen dugu, halaber, presionatzen gaituztela aurrera egiteko, gure egunerokora itzultzeko, deus gertatu ez balitz bezala.

Suizidioari buruz hitz egiteko dugun beldurrari eta ezjakintasunari aurre egiteko informazioa behar dugu, sentsibilizazio kanpainak behar ditugu. OME Osasunaren Mundu Erakundeak argi eta garbi erran du suizidioari aurrea hartzeko eta gertatzen direnen kopurua murrizteko programak jarri behar direla martxan. Suizidioari aurrea hartzen ahal diogu. Egunean 2.500 pertsona inguruk egiten dute beren buruaz bertze, eta izozmendiaren punta baino ez dute erakusten datu horiek, 60.000 saiaketa baino gehiago daudelako. Datu horiek ez ditugu zabaltzen alarma pizteko, arazoaren zenbaterainokoa agerian uzteko baizik. Populazioaren %10ek aztertu du, une batean edo bertzean, suizidioaren aukera. Beren burua zauritzen duten gazteena aurrean dugun errealitate bat da; ulertu behar dugu eta artatu, aurre egin; hiltzeko asmorik ez badute ere, zauri horien bidez muturreko minari aurre egin nahi baitiote.

Guk beti eginen dugu maite ditugun horien alde, eta argi dugu beren erabakiak muturreko oinazea izan zuela oinarri. Bere buruaz bertze egiten duenak izugarri sufritzen du, eta bertze biderik ez dagoela pentsatzen du. Baina guk argi eta ozen erran nahi dugu: ez egin, laguntzen ahal zaitugu, ez zaude bakarrik!

Suizidioa ez da konponbidea. Ez dugu onartu nahi suizidioa onargarritzat jotzen duen uste indibidual edo kolektiboa; ideia hori barneratzen ari da, pixkana, gizartea, baina, gure ustez, ideia horrek anitz sufritzen ari direnenganako utzikeria eta abandonua estaltzen ahal ditu. Gizaki garen aldetik, jarrera hori ez zaigu duina iruditzen. Kolektibo gisa, suizidioa onargarritzat jotzea arriskutsua izan daiteke, deus ez egiteko aitzakia izan daitekeelako. Eta denok egin dezakegu zerbait sufrimendua gure sentiberatasunaren eta laguntzaren bidez arintzeko. Suizidioari aurrea hartzeko politikek sendoak izan behar dute, eta konpromisoa erakutsi behar dute dugun errealitatearekin; ezin dugu errealitate hori bazter uzten eta isiltzen jarraitu.

Besarkada Elkartea

Iturria: Berria, 2017eko irailaren 9a.

Silvio Rodríguez, El Escaramujo

Hemen da ikasturte berria. Tamalez, osasun arazotxo batek ez digu gaur aukerarik eman, eta hurrengo asterako utzi beharko dugu DBHko 4ko lehengo klasea. Beraz, egun pare bat itxoin beharko, elkar ezagutu eta elkarri oinarrizko galderak egin dizazkiogun: Zer da Historia? Zertarako?... Hori baita garrantzitsuena: galderak egitea, besteei zein geure buruari, etengabe, jakinminak irekiko baitizkigu begiak eta jantziko baitugu burua; ikasteak emango baitigu gure auzoa zein inguruan dugun mundua edertzen. Ea zertxobait lortzen dugun, disfrutatuz gainera, izan behar den moduan.

Honetan, Silvio Rodríguez kantautore kubatarrak dioskun bezala, bizirik gara, hain zuzen ere, gure buruari galderak egiten dizkiogulako; ezagutza ezin da luxorik izan. Azken batean, galderak egiten dituzten umetxoak besterik ez gara.

El Escaramujo

¿Por qué la tierra es mi casa?

¿Por qué la noche es oscura?

¿Por qué la luna es blancura

que engorda como adelgaza?

¿Por qué una estrella se enlaza

con otra, como un dibujo?

Y ¿por qué el escaramujo

es de la rosa y el mar?

Yo vivo de preguntar:

saber no puede ser lujo.

El agua hirviente en puchero

suelta un ánima que sube

a disolverse en la nube

que luego será aguacero.

Niño soy tan preguntero,

tan comilón del acervo,

que marchito si le pierdo

una contesta a mi pecho.

Si saber no es un derecho,

seguro será un izquierdo.

Yo vine para preguntar

flor y reflujo.

Soy de la rosa y de la mar,

como el escaramujo.

Soy aria, endecha, tonada,

soy Mahoma, soy Lao-Tsé,

soy Jesucristo y Yahvéh,

soy la serpiente emplumada,

soy la pupila asombrada

que descubre como apunta,

soy todo lo que se junta

para vivir y soñar,

soy el destino del mar:

soy un niño que pregunta.

Yo vine para preguntar

flor y reflujo.

Soy de la rosa y de la mar,

como el escaramujo.

Eneko Compains: "Zer gertatzen ari da Venezuelan?"

Egun bat eta hurrengoan ere, Venezuela albistea da komunikabideetan. Baina zer gertatzen ari da benetan herrialde honetan? Hona hemen Ahotsa.infok Eneko Compains-i egindako elkarrizketa.

Eneko Compainsek oso ongi ezagutzen ditu Venezuelako politikaren gako nagusiak. Euskal Herriko Unibertsitateko Konstituzio Zuzenbideko irakasle honek gertutik jarraitu du prozesu boliviartarra eta aholkularitza lanak egin ditu Venezuelako Gobernuarentzat. Bere ustez, Venezuelako egoera oso zaila da eta horren arrazoi nagusia oposizioaren jarrera dela azpimarratzen du.

Nicolas Madurok zuzentzen duen Gobernuak Asanblada Nazional Konstituziogilea osatzeko hauteskundeak deitu zituen krisi hau gainditzeko, eta oposizioak ez du hauteskunde hauetan parte hartu nahi izan, eta boikoteatzen saiatu da. Ez dute lortu, eta horrek areagotu egin ditu mugimendu hau osatzen dutenen arteko desadostasunak. Erreportai honetan Eneko Compainsek azaltzen digu nortzuk osatzen duten Venezuelako oposizioa, zeinek du oposizioaren lidergoa eta zeintzuk diren euren interesak.

Bestetik, Venezuelaren aurka mundu mailan dagoen estrategiaren arrazoiak zeintzuk diren ere argitu dizkigu Compains-ek, eta Chavismoa ez aurrera ez atzera egoera batean aurkitzen dela gaur egun ziurtatzen du.

Arabiarra, musulmana, islamikoa, islamista, jihadista...